ستون

سفارش قرآن به نماز جماعت
* آیا در قرآن به نماز جماعت سفارش شده است؟
* در قرآن کریم، معمولا به کلیات مسایل پرداخته شده و تبیین جزئیات به عهده پیشوایان معصوم(علیهم السلام)نهاده شده است. در برخى موارد به علت اهمیت فراوان مطلب و تأکید بیشتر، به امور جزیى پرداخته شده است.
در آیات 43 بقره و 43 آل‌عمران و 103 نساء و... توصیه به نماز جماعت و انجام عبادت همراه دیگران شده است، زیرا اسلام به اجتماع سفارش کرده است و انزوا و گوشه‌نشینى را محکوم نموده است.[1]

سفارش قرآن به نماز جماعت
* آیا در قرآن به نماز جماعت سفارش شده است؟
* در قرآن کریم، معمولا به کلیات مسایل پرداخته شده و تبیین جزئیات به عهده پیشوایان معصوم(علیهم السلام)نهاده شده است. در برخى موارد به علت اهمیت فراوان مطلب و تأکید بیشتر، به امور جزیى پرداخته شده است.
در آیات 43 بقره و 43 آل‌عمران و 103 نساء و... توصیه به نماز جماعت و انجام عبادت همراه دیگران شده است، زیرا اسلام به اجتماع سفارش کرده است و انزوا و گوشه‌نشینى را محکوم نموده است.[1]

ثواب نماز جماعت
* با توجه به قرآن، ثواب نماز جماعت چه مقدار است؟
* در قرآن کریم، آیاتى هست که مفسران به نماز جماعت تفسیر کرده‌اند؛ مانند آیه (وَ‌أَقِیمُوا الصَّلَوةَ وَ‌ءَاتُوا الزَّکَوةَ وَ‌ارْکَعُوا مَعَ الرَّ‌کِعِینَ)[2]؛ و نماز را به پاى دارید و زکات را بدهید و با رکوع کنندگان رکوع کنید [و نماز را با جماعت بگذارید.] و نیز آیه مربوط به نماز جمعه که مى‌فرماید: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَ‌ذَرُوا الْبَیْعَ ذَ‌لِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ)[3]؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! چون براى نماز جمعه ندا در داده شود، به سوى ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید، اگر بدانید این براى شما بهتر است.
با توجه به این نکته، که نماز جمعه از نمازهاى واجبى است که یکى از شرایط صحت آن، به جماعت خواندن است اهمیت نماز جماعت روشن‌تر مى‌گردد.
ثواب نماز جماعت در روایات بیان شده است: اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان، ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند هر رکعتى ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر مى‌شود تا به ده نفر برسند وقتى عدّه آنان از ده نفر گذشت، اگر تمام آسمان‌ها کاغذ و دریاها مرکب و درخت‌ها قلم و جن و انس و فرشتگان نویسنده شوند، نمى‌توانند ثواب یک رکعت را بنویسند.[4]
احکام نماز جماعت
* کدام آیه درباره نماز جماعت آمده که انسان مى‌تواند در نماز صبح و عشا و مغرب، حمد و سوره را آهسته خوانده و در نماز ظهر و عصر، به جاى حمد و سوره ذکر تسبیح خدا را بگوید؟
* قرآن، رساله احکام نیست، بسیارى از موضوعات را به صورت کلى بیان مى‌کند و به جزئیات آن نمى‌پردازد و شرح و توضیح آن را بر عهده پیامبر(صلى الله علیه وآله) و معصومین(علیهم السلام) قرار داده و وظیفه ما را اطاعت از آن بزرگواران مى‌داند: (وَ‌أَنزَلْنَآ إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ‌لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون)[5]؛ ...و ما این ذکر [=قرآن]را بر تو نازل کردیم، تا آن چه به سوى مردم نازل شده است، براى آنها روشن‌سازى؛ شاید اندیشه کنند. و: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِى الاَْمْرِ مِنکُم ...)[6]؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید، اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولواالأمر [= اوصیاى پیامبر]را...‌.
این سؤال نیز از نمونه مواردى است که قرآن به صورت جزئى به آن نپرداخته و توضیح دقیق آن را مراجع معظّم (مجتهدان)، با مراجعه به روایات معصومین(علیهم السلام) دریافت نموده، به ما عرضه مى‌دارند، تا به آنها عمل نماییم. روایات این موضوع در کتاب وسائل الشیعه آمده است.[7]
* چرا مأموم در نماز جماعت حمد و سوره را نمى‌خواند؟ و دیگر آن که چرا سجده آخر نماز جماعت کمى طولانى‌تر از بقیه سجده‌ها است. لطفاً آیه یا ذکرى را که در آن خوانده شود، بیان فرمایید.
* با توجه به آن‌چه قبلا درباره فلسفه احکام گذشت، شرایط و اجزاى نماز جماعت نیز حکمت‌هایى دارد که ممکن است برخى از آنها بر ما روشن شود و بسیارى هم فراتر از عقل ما باشد. پس لازم است طبق آیات و روایات عمل کنیم اگرچه فلسفه آن را نفهمیم.
نماز جماعت که به صورت گروهى برگزار مى‌شود، یک نفر امام و دیگران تابع و پیرو او هستند. در قرآن مى‌خوانیم: (و إذا قرئ القرءان فاستمعوا له و أنصتوا لعلّکم ترحمون)[8]؛ و چون قرآن خوانده مى‌شود، گوش بدان فرا دهید و خاموش مانید، امید که بر شما رحمت آید. واژه «أنصتوا» از ماده «انصات»، به معناى سکوت توأم با گوش دادن است. در برخى روایات نیز آمده است: هنگامى که در نماز جماعت هستید و امام جماعت مشغول قرائت قرآن (خواندن حمد و سوره) مى‌باشد، بر شما لازم است که به او گوش داده و سکوت اختیار کنید.[9]
البته این حکمت بیشتر با نمازهاى جهریه (نمازهایى که بلند خوانده مى‌شوند، مانند نماز صبح و مغرب و عشا) سازگار است؛ از این رو فقها فتوا داده‌اند که در همین نمازها چنان‌چه مأموم صداى امام جماعت را نشنود، مى‌تواند خود به قرائت بپردازد.[10] امّا در مورد نمازهاى اخفاتیه (نمازهایى که آهسته خوانده مى‌شوند، مانند: ظهر و عصر) در روایات آمده است که قرائت حمد و سوره همه مأمومین تنها به امام اختصاص یافته و بر عهده او است.[11]
امّا براى سجده آخر نماز آیه‌اى وارد نشده است و به فتواى فقهاى بزرگوار خواندن قرآن در سجده نماز کراهت دارد.[12]
یکى از دعاهاى مناسبى که در رساله‌هاى عملیه براى سجده (تمام سجده‌هاى نماز و نه فقط سجده آخر) ذکر شده چنین است: (یا خَیْرَ الْمَسْؤوُلین و یا خیر المُعطین أُرزقنى و ارزُق عِیالى من فَضلک فإنَّک ذوالفضل العظیم)؛ اى بهترین کسى که از او سؤال مى‌کنند و اى بهترین عطا کنندگان، روزى بده به من و عیال من (افراد تحت تکفل) از فضل خودت، پس به درستى که تو داراى فضل بزرگى.[13]
امام جماعت
* اگر امام جماعت یک شهر، مردم را اذیت کند و آزار برساند، آیا دوباره مى‌توان پشت سر او نماز خواند؟
* براى روشن شدن پاسخ، باید دو مسئله به درستى توضیح داده شود: یکى این که امام جماعت، باید داراى چه صفات و خصوصیاتى باشد و دیگر این که آزار و اذیت مؤمنین چه حکمى دارد؟
درباره مسئله اول (صفات امام جماعت)، مراجع معظّم تقلید، در رساله‌هاى عملیه خویش مى‌فرمایند: «امام جماعت باید بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامى، عادل و حلال زاده باشد و نماز را به طور صحیح بخواند و اگر مأموم مرد است، امام هم باید مرد باشد (مبحث جماعت، شرایط امام جماعت).
بنابراین، یکى از صفات امام جماعت، عدالت است؛ یعنى باید در جاده مستقیم دین حرکت کرده و از گناه بر کنار باشد. امام صادق(علیه السلام) در حدیثى به نقل از پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) مى‌فرماید: (اِمامُ القومِ وافدهم الى الله فقدّمُوا فى صلاتِکم افضلکم)؛ امام یک قوم، برنده آن‌ها به سوى خداوند است؛ بنابراین، در نمازهایتان بهترین خویش را مقدم سازید.[14]
بنابراین، امام جماعت باید عادل بوده، و از گناه به دور باشد.
مسئله دوم: در دین مبین اسلام، اذیّت دیگران، از گناهان بزرگ شمرده شده است؛ خداوند متعال مى‌فرماید: (وَ‌الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ‌الْمُؤْمِنَـتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَـنًا وَ‌إِثْمًا مُّبِینًا)[15]؛ و آنها که مردان و زنان با ایمان را براى کارى که انجام نداده‌اند، آزار مى‌دهند، متحمل بهتان و گناه آشکارى شده‌اند.
روایات اسلامى هم، کسانى که موجبات آزار و اذیّت مؤمنان را فراهم مى‌سازند، با لحنى بسیار شدید نکوهش کرده‌اند؛ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) اذیّت مؤمن، جنگ با خداوند به شمار رفته است.[16]
در حدیثى دیگر پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) مى‌فرمایند: هر کس مؤمنى را اذیّت کند، مرا آزار رسانده و هر کس مرا آزار برساند، خداوند را اذیّت کرده است.[17] و چنین شخصى، مشمول آیه 57 سوره احزاب مى‌شود که خداوند مى‌فرماید: آنها که خدا و پیامبرش را اذیت مى‌کنند، خداوند آنها را در دنیا و آخرت، از رحمت خویش دور ساخته و براى آنها عذابى خوار کننده آماده کرده است.
آرى! آزار دیگران در دین اسلام، نه تنها حرام شده، بلکه از گناهان بزرگ به شمار مى‌آید.
با توجه به این دو مسئله، پاسخ این است که اگر شخصى مؤمنان را اذیت کند، به هیچ وجه نمى‌تواند عهده‌دار امامت و جماعت شود، چرا که امامت جماعت، خود منزلت بزرگى است و کسى باید عهده‌دار آن شود که عادل بوده و از گناه و آلودگى برکنار باشد، در حالى که آزار و اذیّت مؤمنان، از گناهان بزرگ است و شخصى که این صفت زشت در او باشد، هیچ گاه نمى‌تواند امامت جماعت را به عهده گیرد.
در پایان چند نکته را یادآورى مى‌کنیم:
1. آن چه در بالا گفتیم، درباره امام جماعتى است که مردم را مى‌آزارد، اما اگر نزاعى بین امام جماعت و شخص به خصوصى پیش بیاید و او کار امام را آزار و اذیّت به خود بپندارد، در این مورد تنها خودش مى‌تواند پشت سر آن امام نماز نخواند، اما دیگران مى‌توانند به او اقتدا نمایند.
2. در صورتى که شخصى به نظر خودش، مورد اذیّت امام قرار گرفته، تنها مى‌تواند در نماز جماعت به او اقتدا نکند، اما حق ندارد علیه او تبلیغ نموده، او را هتک کند، چرا که هتک و اهانت به مؤمن، خود از گناهان کبیره است.
3. در بسیارى از موارد، ما در ظاهر چنین مى‌پنداریم که امام جماعت، با انجام کارهایى، سبب اذیت بعضى شده‌اند، اما اگر در آن کارها دقت کنیم چه بسا آن افراد براى انجام کارهاى خود، دلیل محکم و قانع کننده‌اى داشته باشند و در واقع، اذیّتى به کسى انجام نشده باشد؛ به هر حال باید مواظب باشیم، شیطان با وسوسه و تشکیک کردن در عدالت امام، ما را از برکات نماز جماعت که ثواب‌هاى فراوانى براى آن نقل شده، باز ندارد و موجبات محرومیت ما را فراهم نسازد.