ستون

سفارش به نمازجمعه
* آیا در قرآن به نمازجمعه سفارش شده است؟
* در آیه 9 سوره جمعه به این عمل عبادى ـ سیاسى اشاره شده است.

سفارش به نمازجمعه
* آیا در قرآن به نمازجمعه سفارش شده است؟
* در آیه 9 سوره جمعه به این عمل عبادى ـ سیاسى اشاره شده است. نماز جمعه قبل از هر چیز عبادت بزرگ دست‌جمعى است و اثر عمومى عبادت را که تلطیف روح، شستن دل از آلودگى‌هاى گناه و زدودن زنگار گناه از قلب است، در بر دارد. به خصوص این که دو خطبه دارد که دربردارنده انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوى و پرهیزگارى است و از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که مى‌تواند منشأ برکات زیر شود.

الف) آگاهى بخشیدن به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى سیاسى و اجتماعى؛
ب) ایجاد همبستگى و انسجام هر چه بیشتر در میان صفوف مسلمانان؛
ج) تجدید روح دینى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان؛
د) جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى؛
به همین دلیل همیشه دشمنان اسلام، از نماز جمعه داراى تمام شرایط بیم داشته‌اند.[18]

ا

همیت نماز جمعه
* اهمیت نماز جمعه را از دیدگاه قرآن، بیان کنید.
* با نگاهى به شأن نزول و کلمات به کار رفته در آیات 9ـ11 سوره جمعه، اهمیت نماز جمعه از دیدگاه قرآن معلوم مى‌شود؛ چند نکته از این آیات استفاده مى‌شود:
1. نماز جمعه از جمله نهادهایى است که به صراحت از آن در قرآن نام برده شده است؛
2. در این آیات دستور داده شده که هنگام نماز جمعه هر گونه کسب و کار و برنامه مزاحم را ترک گویید؛
3. از شأن نزول آیات استفاده مى‌شود، اگر در سالى که مردم گرفتار کمبود مواد غذایى هستند کاروانى بیاید و نیازهاى آنان را با خود داشته باشد به سراغ آن نروند و برنامه نماز جمعه را ادامه دهند، تا چه رسد به مواقعى که مردم زندگى عادى خود را مى‌گذرانند.[19]
در روایات متعددى به اهمیت نماز جمعه اشاره شده است.[20]
* آیا شرکت جوانان و نوجوانان در نماز جمعه، مهم است؟
* بله؛ نماز جمعه بزرگ‌ترین و با شکوه‌ترین اجتماع عبادى سیاسى در اسلام است که مسلمانان در هر هفته با شرکت در آن، وحدت و همدلى و رشد فکرى و عقیدتى خود را به نمایش مى‌گذارند.
بهترین دلیل اهمیت این فریضه بزرگ و دشمن‌شکن قبل از هر چیز آیات قرآن کریم است؛ چنان که مى‌فرماید: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَ‌ذَرُواْ الْبَیْعَ ذَ‌لِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُون)[21]؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هنگامى که براى نماز جمعه روز جمعه اذان گفته مى‌شود به سوى ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این براى شما بهتر است، اگر مى‌دانستید. در برخى از روایات از نماز جمعه به «حج» فقرا و کسانى که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند یاد شده است.
پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى‌فرماید: خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده، هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفات من از روى سهل‌انگارى و یا انکار ترک کند، خداوند او را پریشان مى‌کند و به کار او برکت نمى‌دهد، بدانید نماز او قبول نمى‌شود، بدانید زکات او قبول نمى‌شود، بدانید حج او قبول نمى‌شود، بدانید اعمال نیک او قبول نخواهد شد، تا از این کار (انکار نماز جمعه) توبه کند.[22]
هم‌چنین حضرت امام باقر(علیه السلام) مى‌فرماید: نماز جمعه فریضه است و اجتماع براى آن با امام [معصوم]فریضه است، هرگاه مردى بدون عذر سه جمعه، نماز جمعه را ترک گوید، فریضه را ترک گفته و کسى جز منافق سه فریضه را بدون علت ترک نمى‌گوید.[23]
بنابراین، در موقعیت کنونى شرکت در نماز جمعه براى جوانان و نوجوانان، بسیار مهم بوده و تأثیرهاى فراوانى را در وجود خود آنها دارد و باعث مى‌شود که سطح فکرى و عقیدتى آنها بالا رود و از طرفى باعث مأیوس شدن دشمنان اسلام و بى‌اثر شدن توطئه‌هاى آنان خواهد شد.
البته باید توجه داشت که سرزنش‌هاى شدیدى که درباره ترک نماز جمعه آمده است و تارکان جمعه در ردیف منافقان شمرده شده‌اند، در صورتى است که نماز جمعه واجب عینى باشد؛ یعنى در زمان حضور امام معصوم(علیه السلام) باشد، امّا در زمان غیبت، بنابراین‌که واجب مخیر باشد (تخییر میان نماز جمعه و نماز ظهر) و از روى استخفاف و انکار انجام نگیرد، مشمول این مذمت‌ها نخواهد شد، هرچند عظمت نماز جمعه و اهمیت فوق‌العاده آن در این حال نیز محفوظ است.
در صورتى که واجب مخیر باشد و از روى استخفاف (سبک شمردن) و انکار ترک شود، طبق روایتى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شد جبران آن به توبه است.
بنابراین باید «توبه» کرد، چرا که خداوند متعال در این باره مى‌فرماید: (و هو الذى یقبل التوبة عن عباده و یعفوا عن السیّئات)[24]؛ او کسى است که توبه را از بندگانش مى‌پذیرد و گناهان را مى‌بخشد.[25]
آغاز وجوب نماز جمعه
* از روایات «عبد الله بن عباس» و «ابو مسعود انصارى» استفاده مى‌شود که حکم وجوب نماز جمعه اندکى قبل از هجرت به مدینه، در مکه بر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) نازل شده است، اما آن حضرت نمى‌توانست در آن زمان این حکم را اجرا نماید، علت آن چیست؟
* روایتى که از «ابن عباس» نقل شده، اشاره دارد که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) قبل از مهاجرتشان به مدینه به اقامه نماز جمعه مأمور شدند، ولى چون توانایى اقامه آن را در مکه نداشتند، به یکى از اصحاب خود در مدینه (مَصعب بن عمیر) نوشتند که نماز جمعه را در آن‌جا به جاى آورد. علت آن نیز روشن است: پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) به سبب شرایط سختى که از طرف کفار به ایشان تحمیل مى‌شد، نمى‌توانستند مردم را براى نماز سیاسى عبادى جمعه حاضر نمایند، لذا دستور فرمودند در مدینه اقامه شود؛ البته باید توجه کرد که سوره جمعه بعد از هجرت و در مدینه نازل شده است. اولین نماز جمعه‌اى که رسول اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) تشکیل دادند هنگامى بود که به مدینه هجرت کردند.[26]
دعوت به تقوا در نماز جمعه
* چرا در نماز جمعه باید در خطبه اول مردم را به تقوا دعوت کرد و در خطبه دوم درباره مسائل جامعه صحبت کرد؟
* نماز جمعه داراى دو خطبه است که قبل از نماز باید خوانده شود و در هر دو خطبه لازم است خطیب جمعه به حمد و ثناى الهى بپردازد، سپس به پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)درود فرستد و مردم را به تقوا سفارش کند و یک سوره کوچک از قرآن تلاوت نماید و احتیاط مستحب و مؤکد آن است که در خطبه دوم پس از درود بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) به ائمه معصومین(علیهم السلام) نیز درود بفرستد و براى مؤمنان از خداوند طلب آمرزش نماید؛[27] بنابراین دعوت مردم به تقوا و پرهیزگارى اختصاص به خطبه اول ندارد، بلکه در هر دو خطبه باید انجام شود.
نماز جمعه یک نماز عادى نیست، بلکه علمى عبادى، سیاسى است، لذا سزاوار است خطیب جمعه در ضمن خطبه، مسائل مهمى که با دین و دنیاى نمازگزاران ارتباط دارد مطرح کند و از آن‌چه مسلمانان در داخل و خارج کشور نیاز دارند سخن بگوید و مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و دینى را با در نظر گرفتن اولویت‌ها مطرح نماید، به مردم آگاهى بخشد، آنها را از توطئه‌هاى دشمنان با خبر سازد و برنامه‌هاى کوتاه مدت و بلند مدت را براى حفظ جامعه اسلامى و خنثا کردن نقشه‌هاى دشمنان به آنان گوشزد نماید.[28] لذا معمولاً امام جمعه در خطبه دوم درباره مسائل جامعه صحبت مى‌کند.
امام رضا(علیه السلام) نیز مى‌فرماید: به این دلیل خطبه در نماز جمعه تشریع شده است که نماز جمعه یک برنامه عمومى است. خداوند مى‌خواهد به امیر مسلمانان (امام جمعه) امکان دهد تا مردم را موعظه کند، به اطاعت ترغیب نماید و از گناه بترساند و آنان را از آن‌چه مصلحت دین و دنیایشان است آگاه سازد و خبرهایى را که از اطراف جهان رسیده و سود و زیانشان در آن است به اطلاع آنان برساند، تا مردم از آن‌چه در اطرافشان مى‌گذرد بى‌خبر نباشند... . در نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده تا در آنها حمد و ثناى الهى صورت گیرد و نیازها و حوائج مردم یادآورى شود و مردم از اوامر و نواهى و دستورهایى که با صلاح و فساد جامعه اسلامى در ارتباط است آگاه شوند.[29]
نماز جمعه بزرگ‌ترین اجتماع عبادى، سیاسى هفته است، که مشتمل بودن آن بر انواع مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهیزکارى، در تلطیف روح و جان نمازگزاران و پاک شدن دل آنان از آلودگى‌هاى گناه، تأثیر به سزایى دارد و آگاهى مردم از مسائل سیاسى و اجتماعى باعث خنثا شدن توطئه‌هاى دشمنان و منافقان مى‌شود که شبانه‌روز در طول هفته مشغول آن هستند، لذا قرآن‌کریم به نماز جمعه اهمیت زیادى داده و به مؤمنان دستور مى‌دهد که به محض شنیدن اذان جمعه، هرگونه کار و کسب و برنامه مزاحم را ترک کرده و به سوى نماز جمعه بشتابند.[30]

[19]. ترجمه المیزان، ج19، ص551 و تفسیر نمونه، ج24، ص127 ـ 133.
[20]. در این زمینه ر.ک: حر عاملى، وسائل الشیعه، ج5، باب وجوب نماز جمعه.
[21]. جمعه، آیه9.
[22]. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج86، ص166.
[23]. حر عاملى، وسائل الشیعه، ج7، ص297.
[24]. شورى، آیه25.
[25]. ر.ک: تفسیر نمونه، ج24، ص126 ـ 133.
[26]. همان، ج24، ص130; جلال الدین سیوطى; الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور، ج8، ص150.
[27]. ر.ک: بنى‌هاشمى، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص878 - 879.
[28]. ر.ک: همان، ص879 ـ 880; تفسیر نمونه، ج24، ص138; عزیزاللّه محمدى، نماز معراج خاکیان، ص247 ـ 280.
[29]. ر.ک: همان، وسائل الشیعه، ج7، ص333 ـ 334 و تفسیر نمونه، ج24، ص139.
[30]. ر.ک: (جمعه، 9)

منبع: مرکز فرهنگ و معارف قرآن